روش هاي درمان چاقي

چاقي در جامعه صنعتي امروز به يكي از معضل‌هاي اساسي كشورها بخصوص كشورهاي توسعه يافته تبديل شده به طوري كه افراد چاق با هر روشي سعي مي‌كنند چربي‌هاي اضافي بدن خود را از بين ببرند. شايد رژيم غذايي و ورزش، از معروف‌ترين و موثرترين روش‌هاي درمان چاقي باشند ولي در اين ميان هستند افراد چاقي كه فكر مي‌كنند بهتر است بدون صرف زمان طولاني و تنها با پرداخت هزينه جراحي، به اندامي متناسب دست پيدا كنند، رويايي كه شايد خيلي‌ها آرزويش را داشته باشند.

 

 اعمال جراحي كاهش وزن رفته رفته به يكي از پرطرفدارترين روش‌هاي رسيدن به تناسب اندام تبديل مي‌شوند كه به جراحي‌هاي باري اتريك (Ebariatric)‌ يا باي‌پس معده معروف هستند. به طور كلي اين جراحي‌ها به يك سري روش‌هايي گفته مي‌شود كه بيشتر در افراد دچار چاقي بيش از حد صورت مي‌گيرد و هدف از اين اعمال جراحي كاهش وزن سريع است. در واقع اين نوع جراحي‌ها روي معده و روده انجام مي‌شود تا مصرف غذا در فرد كاهش يابد.

 

اين روش با تغيير در سيستم گوارش، ميزان غذاي خورده شده و گوارش يافته را كاهش مي‌دهد و مانع از بروز بيماري‌هاي مرتبط با چاقي مي‌شود. پزشكان اين نوع روش‌ها را با توجه به عوارض و مشكلات كمتر نسبت به ساير اعمال جراحي ديگر توصيه مي‌كنند. جراحي‌هاي باري اتريك يا باي‌پس معده به صورت درازمدت انجام مي‌شود و در صورتي كه فرد رژيم غذايي و ورزش را در برنامه خود داشته باشد، كاهش وزن مناسبي خواهد داشت. جراحي باي‌پس معده صرفا حدود يك‌سوم از چاقي بدن را كاهش مي‌دهد.

 

آخرين راه براي كاهش وزن
براي رسيدن به تناسب اندام راه‌هايي همچون رژيم غذايي و ورزش مداوم وجود دارد كه از ساده‌ترين و كم‌عارضه‌ترين شيوه‌ها به شمار مي‌روند، ولي كمي صبر و تحمل مي‌طلبد كه اگر واقعا مي‌خواهيد خوش‌اندام باشيد، بايد آن را به جان بخريد. ولي دسته‌اي از افراد هستند كه علي‌رغم رعايت رژيم‌هاي غذايي و فعاليت بدني، به دليل اضافه وزن زيادي كه دارند، قادر نيستند به اين راحتي‌ها وزن كم كنند و همين چاقي باعث بروز مشكلات ديگري هم براي آنها شده است.

 

اگر نمايه توده بدني (BMI) بدن شما بالاي 40 است (به عبارتي مردان داراي 45 كيلو و زنان داراي 36 كيلوگرم اضافه وزن) يا نمايه توده بدني (BMI) شما بين 35 و 9/39 بوده و دچار مشكلات مرتبط با چاقي مفرط مانند ديابت نوع 2، بيماري قلبي يا وقفه‌هاي تنفسي در خواب هستيد، فرد مناسبي براي انجام جراحي‌هاي باري اتريك به شمار مي‌رويد.

 

البته به ياد داشته باشيد كه اين قبيل جراحي‌ها هرگز نمي‌تواند نياز به رعايت رژيم غذايي سالم و فعاليت بدني را پر كنند. در واقع موفقيت پس از انجام اين عمل با رعايت نكاتي همچون نوعتغذيه و فعاليت بدني وابستگي مستقيم دارد. در واقع به طور كلي جراحي‌هاي باري اتريك كه به  منظور كاهش وزن صورت مي‌گيرند، گام بعدي براي افرادي به شمار مي‌رود كه حتي پس از اعمال روش‌هاي درماني غيرجراحي همچنان چاق هستند و اين چاقي باعث بروز مشكل شده است.

 

تصميم‌گيري براي انجام اين نوع عمل بسيار مهم و حياتي است، چراكه در برخي روش‌ها غيرقابل برگشت بوده و مي‌تواند زندگي را كاملا تغيير دهد. پس با چشم باز و با آگاهي كامل نسبت به تمامي روش‌هاي جراحي باري اتريك، انتخاب نهايي خود را انجام دهيد. به همين دليل به جراحي‌هاي باري اتريك نبايد به ابزاري براي زيبايي نگاه كرد، بلكه تنها به منظور بالا بردن  كيفيت زندگي افراد مورد نظر مورد استفاده قرار مي‌گيرد. چراكه چنانچه از اين روش‌ها در افراد واجد شرايط استفاده شود، مي‌تواند باعث كاهش ابتلا به ديابت نوع 2 و حتي بهبود آن، جلوگيري از سرطان‌ها، درمان وقفه‌هاي تنفسي حين خواب، بهبود فشار خون بالا و بيماري‌هاي قلبي عروقي شود.

 

سالانه حدود 100 هزار بيمار چاق مبتلا به سرطان جان خود را از دست مي‌دهند كه عامل كليدي آن چاقي مفرط است. در افرادي كه در معرض خطر هستند، شانس ابتلا به سرطان پس از انجام اين عمل تا 50 درصد كاهش مي‌يابد و اين آمار درخصوص كاهش مبتلايان به ديابت پايين‌تر هم مي‌آيد. در واقع حدود 80 درصد از بيماران ديابتي پس از عمل باي‌پس معده (باري اتريك) بهبود مي‌يابند.

 

انواع مختلف جراحي‌هاي باي‌پس معده
روش‌هاي جراحي كه به منظور كاهش وزن صورت مي‌گيرد انواع مختلف دارد و به تنهايي يا تركيب با روش ديگري به كار مي‌روند. البته انتخاب بهترين روش مناسب هر فرد بستگي به شرايط جسمي و آمادگي آن فرد و نظر پزشك معالج او دارد. به طور كلي روش‌هاي جراحي باري اتريك به دو گروه تقسيم مي‌شوند كه هر گروه نيز براي خود از روش‌هاي مختلفي تشكيل شده است. گروه اول روش‌هاي جراحي محدودكننده و گروه دوم روش‌هاي جراحي تركيبي محدودكننده و كاهش‌دهنده جذب غذا ناميده مي‌شوند.

اعمال جراحي محدودكننده
اعمال جراحي كاهش وزن كه به صورت محدودكننده انجام مي‌گيرند تنها مصرف غذا را محدود مي‌كنند و دخالتي در فرآيند طبيعي هضم غذا ندارند. در اين اعمال جراحي، پزشكان كيسه كوچكي را در بالاي معده در محل ورود غذا از مري به معده ايجاد مي‌كنند. ابتدا اين كيسه در حدود 28 گرم غذا را در خود نگه مي‌دارد و بعد از مدتي تا ظرفيت 56 الي 85 گرم غذا منبسط مي‌شود.

 

اين كيسه خروجي بسيار كوچكي دارد كه تخليه غذا از كيسه را به داخل باقي مانده حجم معده به تاخير مي‌اندازد و همين باعث ايجاد احساس سير شدن و در بسياري از بيماران باعث كاهش وزن سريع مي‌شود. پس از انجام اين عمل، بيماران ديگر قادر به خوردن حجم بالاي غذا در يك وعده نيستند و تنها مي‌توانند نهايتا تا يك فنجان غذا ميل كنند كه البته بايد نرم و آبكي باشد و خوب هم جويده شود.
اعمال جراحي محدودكننده خود شامل 3 گروه مي‌شوند:

 

نوار معده‌اي قابل تنظيم: در اين روش، پزشك نواري توخالي از جنس سيليكون را دور معده، نزديك به سر آن قرار داده و به اين طريق كيسه كوچك و نيز مسير باريكي را به داخل معده ايجاد مي‌كند. سپس اين نوار را از طريق لوله‌اي كه آن را به مجراي زير پوست متصل مي‌كند با محلول نمكي باد مي‌كند و به اين روش مي‌توان با كم و زياد كردن مقدار محلول نمكي، اندازه اين مسير را تنگ يا گشاد كرد.

 

اين روش، روش ساده‌اي است كه عوارض كمتري به همراه داشته و هيچ قسمتي از معده يا روده فرد برداشته نمي‌شود و در آناتومي طبيعي بدن تغييري ايجاد نمي‌شود و فرد مدت زمان كمي پس از عمل بهبود مي‌يابد ولي همانند هر روش ديگري داراي معايبي نيز هست. حدود 5 درصد از اين نوع عمل‌ها به خاطر نشت بالن، فرسودگي نوار و عفونت عميق با شكست مواجه مي‌شود.

 

برش عمودي معده: در اين روش محدودكننده كه باعث كاهش وزن سريع بيمار مي‌شود، پزشك با برداشتن قسمتي از معده به صورت عمودي، حجم معده را كاهش مي‌دهد و در نتيجه مقدار غذاي مصرفي نيز محدود مي‌شود بدون اين كه انشعاب فرعي به روده داده شود يا فرد دچار سوءجذب مواد غذايي شود. در واقع معده به شكل يك لوله در مي‌آيد كه تنها حجم غذايي كه فرد مي‌خورد را محدود مي‌كند و بيشتر مواد مغذي غذا به مقدار كم‌مصرف مي‌شود و در اصل مقدار كالري مصرفي كم‌ مي‌شود.

 

در اين روش، پزشك بخشي از معده را كه هورمون‌هاي تحريك‌كننده گرسنگي را ترشح مي‌كنند، برمي‌دارد و چون در آن از انشعاب فرعي به روده خودداري شده، خطر انسداد روده، كم‌خوني، پوكي استخوان، كمبود پروتئين و ويتامين بدن از بين رفته است. براي افراد چاق يا BMI بالاي 55 يك مرحله انجام اين عمل بسيار موثر است ولي در افرادي با 45تا BMI 35 به عنوان يك روش واحد، نتايج خوبي نمي‌دهد و نيز در افرادي كه دچار چاقي مفرط هستند مي‌توان به صورت لاپاراسكوپي آن را انجام داد. ولي علي‌رغم اين محسنات، اين روش مضراتي هم دارد.

 

در اين روش معمولا فرد كاهش وزن قابل توجهي ندارد يا مجددا به وزن قبلي برمي‌گردد. بيماراني كه BMI بالايي دارند ممكن است به جاي يك مرحله، به دو مرحله از اين روش جراحي نياز داشته باشند تا وزن قابل ملاحظه‌اي كم كنند. همچنين اين روش به خاطر برداشتن بخشي از معده، غيرقابل برگشت بوده و ممكن است فرد مجبور شود به ساير روش‌هاي جراحي كاهش وزن رو بياورد.
نوار و بست عمودي معده: در اين روش براي ايجاد كيسه معده‌اي كوچك هم از باند و هم از يك بست كوچك استفاده مي‌كنند كه منجر به كاهش وزن سريع مي‌شود. در واقع در اين روش جراح معده را به دو بخش بالايي و پاييني تقسيم كرده و فضاي ذخيره غذا را محدود مي‌كند.

 

در اين روش فضاي بالايي كوچك بوده و غذا را وارد فضاي معده پاييني (باقيمانده معده) مي‌كند. اين روش زماني بسيار پركاربرد بود، ولي در حال حاضر زياد طرفدار ندارد. اين روش قابل برگشت است و آناتومي بدن سالم باقي مي‌ماند و فرد دچار هيچ گونه كمبود تغذيه‌اي نمي‌شود. ولي فردي مي‌تواند تحت اين عمل قرار گيرد كه رژيم غذايي را سخت دنبال كند. از طرفي اگر بيمار غذاي خود را خوب نجود يا خيلي تند غذا بخورد، ممكن است غذا را برگرداند و استفراغ كند.

 

جراحي‌هاي تركيبي محدودكننده و كاهش‌دهنده جذب
روش‌هاي جراحي كاهش وزن كه به صورت تركيبي صورت مي‌گيرد به دليل كاهش وزن بيشتر، نسبت به جراحي‌هاي صرفاً محدودكننده رواج بيشتري دارند. اين روش‌هاي تركيبي علاوه بر محدود كردن غاي مصرفي، مقدار كالري و مواد مغذي را كه بدن جذب مي‌كند را نيز كاهش مي‌دهد. اين گروه از جراحي‌هاي باري اتريك نيز مانند جراحي‌هاي محدودكننده شامل 3 دسته مي‌شود.

انشعاب فرعي معدي Roux-en-y: اين روش جراحي معمو‌ل‌ترين و موفق‌ترين روش‌هاي جراحي تركيبي در آمريكا محسوب مي‌شود. در اين روش، جراح ابتدا براي محدود كردن غذاي مصرفي يك كيسه كوچك معدي ايجاد مي‌كند. سپس بخشي از روده كوچك را به شكل y به كيسه كوچك معدي متصل مي‌كنند تا غذا از اين طريق به قسمت پاييني معده و دوازدهه (اثني عشر) وارد شود. اين روش مقدار كالري و مواد مغذي جذب شده توسط بدن را كاهش مي‌دهد. در برخي موارد براي جلوگيري از بروز سنگ كيسه صفرا كه بر اثر كاهش شديد وزن در اين روش رخ مي‌دهد، پزشكان كيسه صفرا را بر مي‌دارند و بسياري از بيماران براي حل مساله سنگ كيسه صفرا، پس از عمل دارو مصرف مي‌كنند.
 
جراحي‌هاي كاهش وزن، ابزار زيبايي نيستند بلكه در افرادي مورد استفاده قرار مي‌گيرد كه دچار چاقي مفرط هستند و با درمان‌هاي معمول قابل درمان نيستند

اين روش جراحي با كنترل ميزان غذايي كه فرد مصرف مي‌كند وزن را سريع پايين مي‌آورد و نيز مصرف شيريني را كاهش مي‌دهد. به طوري كه اين دسته از افراد طي 10 سال پس از عمل حدود 60 تا 70 درصد از اضافه وزن خود را كم مي‌كنند. در صورتي كه اين روش، روشي در ظاهر دائمي محسوب مي‌شود ولي در مواقع اضطراري برگشت‌پذير است. ولي علي‌رغم اين، اين عمل باعث باريك شدن و حتي انسداد روزنه تنفسي مي‌شود و در صورت خوب نجويدن يا تند غذا خوردن موجب استفراغ فرد مي‌‌شود. چنانچه بيمار در دراز مدت تغييرات رژيمي را رعايت نكند مجدداً به وزن قبلي برمي‌گردد.

برش عمودي معده همراه با تغيير جهت دوازدهه: در اين روش جراح حدود 80 درصد از معده را بر مي‌دارد و با باقي‌مانده آن معده‌اي به شكل يك لوله باريك ايجاد مي‌كند. دريچه‌اي كه غذا را به سمت روده كوچك هدايت مي‌كند در امتداد بخش محدودي از روده كوچك باقي مي‌ماند كه به طور طبيعي به معده متصل مي‌شود. در طول اين عمل بيشتر روده كوچك از طريق اتصال به بخش انتهايي روده به دوازدهه، نزديك معده، انشعاب مي‌شود.

 

اين روش، شيوه بسيار مؤثري در درمان چاقي به شمار مي‌رود ولي به خاطر كاهش جذب مواد مغذي و كمبود ويتامين‌هاي جذب شده نسبت به روش‌هاي ديگر خطر بيشتري دارد و معمولاً در افرادي با BMI بالاي 50 مورد استفاده قرار مي‌گيرد. اين روش را مي‌توان در برخي شرايط به صورت لاپاراسكوپي نيز انجام داد. ولي در كنار اينها خطر بروز اسهال و گاز معده و مدفوع بدبو را افزايش مي‌دهد.

 

اين روش به خاطر كاهش جذب مواد مغذي، مي‌تواند منجر به بروز كم خوني، كمبود ويتامين و بيماري‌هاي استخواني در بيش از 5 درصد از بيماران شود. افرادي كه تحت اين عمل قرار مي‌گيرند قادر هستند براحتي كربوهيدرات‌ها را جذب كنند و همين مصرف بالاي اين مواد باعث عدم كاهش وزن مناسب آنها مي‌شود. اين روش يكي از پيچيده‌ترين روش‌هاي باري اتريك به شمار مي‌رود و ممكن است با عوارضي چون نارسايي قلبي و وقفه‌هاي تنفسي حين خواب همراه باشد.

 

انحراف دوازدهه و اتصال معده به روده: اين روش هم جزو پيچيده‌ترين روش‌هاي باري اتريك تركيبي محسوب مي‌شود كه طي آن پزشك بخش پاييني معده را برداشته و كيسه كوچك باقي‌مانده معده را به صورت مستقيم به بخش انتهايي روده كوچك متصل مي‌كند و به طور كامل براي دوازدهه مسير انشعابي ايجاد مي‌كند.

 

اگر چه اين روش، كاهش وزن مطلوبي را براي بيمار ايجاد مي‌كند ولي با توجه به عوارض و خطرات كمبود مواد مغذي كه در پي آن رخ مي‌دهد ديگر مورد استفاده قرار نمي‌گيرد. در اين روش فرد همچنان با خوردن مقادير زيادي غذا مي‌تواند وزن كم كند. از مهم‌ترين عوارض اين روش مي‌توان به بروز اسهال مزمن، زخم‌هاي معده‌اي، گاز معده و مدفوع بدبو، خطر كمبود مواد مغذي و ويتامين‌ها و كلسيم اشاره كرد.

جراحي‌هاي تركيبي
جراحي‌هاي كاهش وزن كه به صورت تركيبي مورد استفاده قرار مي‌گيرد نسبت به جراحي‌هاي محدودكننده تاثير چشمگيرتري روي كاهش وزن و از دست رفتن وزن اضافه دارد، به طوري كه بيماراني كه تحت اين اعمال تركيبي قرار مي‌گيرند، حتي تا 18 تا 24 ماه پس از عمل هم به كاهش وزن خود ادامه مي‌دهند. در كل، در اين روش‌هاي تركيبي بيمار حدود 60 تا 80 درصد از اضافه وزن خود را از دست مي‌دهد كه موفقيت خوبي به شمار مي‌رود.

 

از جمله فوايد اين گروه جراحي‌هاي باري اتريك تركيبي هم مي‌توان به بهبود بيماري‌هاي مرتبط با چاقي همچون فشار خون بالا، وقفه‌هاي تنفسي در خواب، ديابت نوع 2 و التهاب مفاصل استخواني اشاره كرد. ولي انجام اين روش‌ها نسبت به روش‌هاي محدودكننده از پيچيدگي زيادي برخوردار است و به دليل كاهش جذب ناشي از اين جراحي ها، فرد ممكن است دچار سوءتغذيه و كمبود ويتامين‌ها و مواد مغذي به خصوص آهن و كلسيم ضروري براي بدن شود.

 

در زنان قاعده كمبود جذب ويتامين B12 و آهن منجر به بروز كم خوني در آنها مي‌شود و نيز كاهش جذب كلسيم مي‌تواند باعث بروز پوكي استخوان و بيماري‌هاي استخواني شود. بنابراين اين دسته از بيماران بايد براي جبران كمبود مواد مغذي و ويتامين‌ها حتماً از مكمل‌ها استفاده كنند. در روش‌هايي كه كيسه كوچك معده به روده متصل مي‌شود، چون مواد محتوي معده بسيار سريع در روده كوچك حركت مي‌كند، ممكن است باعث بروز حالت تهوع، نفخ، درد شكمي، ضعف، تعرق، بي‌حالي و نيز گاهي اسهال پس از صرف غذا شود.

 

بعد از عمل چه بخوريم؟
جراحي باري اتريك براي كاهش وزن مورد استفاده قرار مي‌گيرد و موفقيت آن مستلزم رعايت اصول بعد از عمل و تغيير سبك زندگي و تغذيه است. در اين ميان مهم‌ترين مساله تغيير ميزان  غذاي مصرفي پس از عمل است. در ابتدا به خاطر كاهش حجم معده و مصرف غذاهاي مايع و كم حجم ممكن است براي انجام فعاليت‌هاي روزانه احساس كاهش انرژي كنيد. افراد معمولاً تا حدود 6 هفته پس از عمل به فعاليت عادي خود برمي‌گردند. رژيم غذايي بيمار بلافاصله پس از عمل دچار دگرگوني مي‌شود. بهترين و مناسب‌ترين غذايي كه بيماران بايد در اين مدت استفاده كنند غذاهايي چون آبگوشت رقيق، آبميوه‌هاي رقيق يا دسرهاي ژلاتيني بدون شكر است.

اين رژيم‌هاي غذايي را بايد تا بهبودي مجراي معده‌اي و روده‌اي ادامه داد كه حدود 1 تا 3 روز ادامه مي‌يابد. پس از آن بايد تا 2 هفته تنها از غذاهاي ملايم و خالص استفاده كنيد. اين غذاها مي‌توانند شامل شير خامه‌دار، شير گندم، كره، نوشيدني‌هاي پروتئيني، سوپ شير و ميوه‌هاي خالص و سيب زميني‌هاي خيس خورده همراه با آبگوشت باشند.

 

پس از عمل از خوردن غذاي زياد خودداري كنيد، چرا كه به خاطر افزايش حجم معده، حالت تهوع و استفراغ رخ مي‌دهد. البته به خاطر كاهش مواد مغذي، بيماران بايد از مواد پروتئيني و كم كالري استفاده كنند. رعايت تمام اين نكات به داشتن يك زندگي سالم و درمان چاقي فوق‌العاده كمك زيادي مي‌كند.